Viktor Frankl schreef 39 boeken die in de 50 talen verschenen1. In 1978 zag De zin van het bestaan het daglicht. Dit is de Nederlandse vertaling van het boek waarin Frankl in het eerste deel vertelt over zijn ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deel twee van het boek behandelt uitgangspunten van de Existentie Analyse en Logotherapie. Zo noemde Frankl zijn analyse van het bestaan en de hieruit voortvloeiende aanpak voor het vinden van zin. Het boek is een wereldwijde bestseller dat miljoenen malen over de toonbank ging.
Begin dit jaar, in februari 2022, verscheen in Nederland ook eindelijk de vertaling van Frankls autobiografie Mijn levensherinneringen. Wat niet in mijn boeken staat2.
De boeken die Frankl naliet, vormen grotendeels een beschouwende weergave van zijn visie op de betekenis van ons bestaan en ziekte en gezondheid. In tegenstelling tot veel van zijn collega’s, keek Frankl niet hoofdzakelijk naar de redenen waarom mensen ziek kunnen worden of kunnen lijden aan hun bestaan. Frankl was vooral ook geïnteresseerd in wat mensen kunnen doen om zich beter te voelen en zin te ervaren in hun doen en laten.
Zijn werk wordt veel toegepast in de GGZ, maar vindt ook haar weg in de wereld van de coaching, pedagogiek 3 en is waardevol om organisaties optimaal te laten functioneren 4.
Volgens het Viktor Frankl Instituut te Wenen zag Viktor Frankl zijn boek The will to meaning uit 1969 als zijn meest systematische werk over de Existentie Analyse en Logotherapie. Zelf heb ik een lichte voorkeur voor het laatste boek dat Frankl publiceerde: Man’s search for ultimate meaning. Ik vind dit een zinderend boek omdat Frankl hier zo uitgebreid en in kleurrijk taalgebruik ingaat op de rol van spiritualiteit en religiositeit voor het vinden van betekenis en zin.
Wat voegt het recent verschenen Mijn levensherinneringen. Wat niet in mijn boeken stond dan nog toe aan al die andere tientallen boeken van Viktor Frankl?
Het boek is anekdotisch geschreven en verhaalt Frankls eigen levenswandel, zoals je dit kunt verwachten bij een autobiografie, uit de eerste hand. Het boek is minder wetenschappelijk dan veel ander werk van Frankl en als lezer ervaar je de sfeer en eigenheid van Frankl als mens van vlees en bloed.
In de openingsalinea van zijn autobiografie schrijft Frankl dat in de moederlijke lijn van zijn familie twee belangrijke joodse rabbijnen leefden: Rashi (uit de twaalfde eeuw) en Maharal, de beroemde ‘High Rabbi Löw’ uit Praag. In de joodse traditie wordt de religieuze identiteit exclusief overgedragen door een moeder op haar kind. Zo meldt Frankl aan het begin van zijn autobiografie impliciet dat hij een directe afstammeling is van hoog aangeschreven joodse leraren.
Wat mij betreft kan Frankl zelf ook worden gezien als hoogstaand leraar die op bepaalde manier zijn tijd ver vooruit was. Momenteel wordt in de GGZ en in de positieve psychologie weer volop gekeken naar het belang van zingeving en spiritualiteit5. In de afgelopen 100 jaar waren dit echter ondergeschoven kindjes in de mainstream visie op psychisch welbevinden.
In verschillende anekdotes laat Frank in zijn autobiografie doorklinken dat hij zich persoonlijk aangetrokken voelde tot geloof. Als ik hem goed interpreteer, lag het joodse geloof hem nog het meest aan het hart. Ook op YouTube staat een opname die dit aannemelijk maakt: Do not give up!6
De autobiografie van Frankl is wat mij betreft een aanrader als je de mens achter de ontwikkeling Existentie Analyse en Logotherapie wat beter wilt leren kennen. Van belang hierbij is wat mij betreft wel dat Frankl benadrukt dat je niet gelovig of religieus hoeft te zijn om met zijn ideeën uit de voeten te kunnen. Als mens hebben we volgens Frankl wél onvermijdelijk onze verantwoordelijkheid en vrijheid van wil om er het beste van te maken.
Een leuke bijkomstigheid hierbij is, dat in de joodse traditie de wil geen functie van onze psyche of ons brein is, maar haar oorsprong en vindplaats heeft in ons hart.
Timo van Kempen
1 https://deleesclubvanalles.nl/recensie/de-zin-van-het-bestaan/
2 https://winkel.uitgeverijdonker.nl/product/mijn-levensherinneringen/
3 https://kerchtt.ru/nl/ekzistencializm-kak-pedagogicheskaya-koncepciya-ekzistencialnyi/
4 https://managementboek.nl/boek/9789023244981/de-dialogische-organisatie-met-dvd-joep-wijsbek
5 https://akwaggz.nl/ontwikkeling-nieuwe-kwaliteitsstandaard-zingeving-en-spiritualiteit/
6 https://www.youtube.com/watch?v=id-s0qLOX1Q
